Het is crisis, en de ziekte is overal, ook waar hij niet is, want we anticiperen haar komst. Vannacht hoorde ik mijn buurjongen in de slaapkamer onder mij hoesten alsof zijn longen eruit zouden komen, vanochtend speelt hij op straat met de andere kinderen. Kun je een kind vragen binnen te blijven als hij zich niet ziek voelt en de zon voor het eerst in maanden zich bijna de hele dag laat zien? Ik weet het niet; ik vraag me af of ik zelf nog naar buiten moet gaan, of dat ik het laat ten behoeve van anderen. Ik wil zelf ook naar buiten; ik hou van wandelen, van de zon en zeker de zon in de vroege lente. Maar ik hoef niets uit de supermarkt en zonder doel naar buiten voelt onverantwoord. Ik zou wc-papier kunnen inslaan, maar dat lijkt me onzin. Bonen in blik heb ik nog van toen de crisis op het punt was dat ook de voedselvoorziening op het spel leek te staan. Toen waren de supermarkten trouwens niet zo leeg; het lijkt alsof een virus gevaarlijker is voor de voedselvoorziening dan het gegeven dat de banken zouden omvallen en supermarkten hun distributeurs niet meer zouden kunnen betalen.
Dit is wat Ulrich Beck beschreef toen hij het had over wat hij noemt World Risk Society; de wereld waarin alles wordt gecalculeerd in risico’s; de inschatting van de waarschijnlijkheid van een aanstaande ramp.
Een risico dat zichtbaar is, is ook voelbaar lijkt het: als je buurvrouw naar het ziekenhuis moet omdat ze Covid-19 heeft, is erger dan klimaatverandering. Ook al vindt die tweede net zo goed in het hier en nu plaats; het voelt niet zo direct, want je ziet het niet en je merkt het pas als het al te laat is. Je merkt het alleen op anekdotisch niveau, terwijl de gevolgen van Covid-19 nu al een kroniek zijn die met uiterste zorg is opgetekend. Beck beschrijft hoe de wereld nu gedwongen is in kaart te brengen hoe ze eruitziet als het ergste gebeurt. We moeten anticiperen op welk risico het brengt, stelt Beck, en dat moet vanuit een mondiale gedachte, het kosmopolitisch moment, zoals hij het noemt. Je kunt als natiestaat niet meer denken vanuit jezelf; je moet in samenwerken met anderen, ook met degenen die je niet wil kennen. En hij heeft gelijk; Wuhan kon bijna niet verder van ons vandaan zijn, en Europa is nu de grootste haard van het virus. Alanna Sheikh, een gezondheidswetenschapper beschrijft in een buitengewoon actuele TedX talk dat we wel degelijk hadden kunnen voorspellen dat dit zou gebeuren. Dat het voorspeld is, maar dat er niet naar werd geluisterd, want menselijke expansiedrift gaat boven alles. Maar de mens die steeds dichter in de buurt komt van waar de wereld nog wild is, is de mens die in aanraking komt met de gevaren van die expansiedrift. Dat zijn de plaatsen waar je de virussen ontmoet waar je niet tegen bestand bent.
Er schieten termen door mijn hoofd, waarvan ik me afvraag of ze relevant zijn: Fear of Missing Out bijvoorbeeld. Zou dat de reden zijn dat mensen niet thuis willen blijven terwijl het moet? Dat je het idee hebt dat de wereld gewoon doorgaat, maar jij hier alleen zit te niksen? Of is het dat niksen zelf, waardoor je voelt dat je niets bijdraagt? Zijn we zo begeesterd geraakt van de neoliberale gedachte dat ijdelheid een zonde is, dat we bijna letterlijk niet meer weten hoe we op moeten houden?
Authoritarianisme. Er wordt immers al jaren geroepen dat ‘we moe zijn van experts,’ maar toch geloof ik niet helemaal dat dat echt waar is. Als je Covid-19 hebt ben je blij als er een expert aan je bed staat die weet wat ze moet doen. Experts zijn zinvol, blijkt juist nu. Maar gezondheidswetenschappers die op grote schaal kunnen kijken naar het verloop van een uitbraak hebben het lastiger in de publieke opinie. De beste stuurlui staan in de comments van nieuwsberichten over het RIVM. Misschien is het gebrek aan transparantie waar mensen tegen ageren. Maar hoe veel informatie is genoeg en hoe houd je het begrijpelijk? Uitleg die wel gegeven wordt ontmoet weerstand doordat ze uit de context wordt gehaald, of niet op kan tegen de angst van het volk. Je moet het hele verhaal vertellen, of alleen directieve opdrachten geven. Dat laatste lijkt nog de beste kans van slagen te hebben, maar transparantie is anders. Experts die denken voor anderen, en beslissen wat je wel en niet hoeft te weten. En dan? Je kunt dan alleen het gebrek aan uitleg ter discussie stellen, of geloven in wat een niet-expert je vertelt; je brengt de autoriteit in diskrediet en die reageert pas als het kwaad al is geschied. Gelukkig begint het herhalen van de boodschap door te dringen, en tot gemeenschapszin te dwingen nu we individualistischer zijn dan ooit. Ik voel die gemeenschapszin hier niet altijd; ik ontmoet met regelmaat expats, die na een paar jaar ook weer vertrokken zijn. Gewoon even op een andere plek geleefd hebben, is het streven. Ik zou willen dat we allemaal even op dezelfde plek zouden willen blijven, ons aan elkaar willen verbinden en niet als semi-toeristen, maar als ingezetenen door de stad zouden gaan waar we bekenden tegenkomen en praatjes kunnen maken met mensen die we niet kennen, maar waarvan we weten dat ook zij hierbij horen. Maar het is een risico te zeggen dat je verlangt naar gemeenschappelijke verhalen en praatjes op straat vanuit een linkse bubbel, want politieke correctheid voert hoogtij en fungeert inmiddels als censuur. Iedereen lijkt het verlangen naar gemeenschap wel te delen, maar het is moeilijk om toe te geven dat de tijdelijkheid van de vreemdeling een wezenlijk gevolg heeft voor wie we zijn als samenleving. Dat ook linkse mensen nauwelijks écht contact hebben met mensen in wijken waar veel moslims of andere minderheden wonen; welke verhalen delen we nu met mensen die hier generaties aan het opvoeden zijn? Ik vraag me wel eens af of we anno 2020 nog een februaristaking zouden organiseren als dat nodig zou zijn; of we nog steeds een gemeenschappelijk verhaal hebben, een ‘erbij-horen’ van mensen waarvoor we in opstand komen, omdat we verschillend zijn, maar onze gemeenschap delen.

We vergeten dat we hoogopgeleid zijn, dat wij de experts zijn die in abstracties denken over mensenrechten en vrijheden die voor iedereen gelden. We hébben gelijk. Natuurlijk. Ieder mens is even waardevol, moet dezelfde rechten krijgen en dezelfde plichten hebben. Maar het leven is geen abstractie; expertise is waardevol, maar moet worden uitgelegd en niet alleen degenen die het zelf kunnen uitzoeken moeten kunnen weten waarom de expert waarschijnlijk gelijk heeft. Met het instellen van de expert verplichten we onszelf tot het geven van uitleg. Met het oplepelen van abstracties verplichten we ons tot het waarnemen van de realiteit en het risico in te schatten; anticiperen op de rampen die ons te wachten staan, ook na Covid-19.
Voor mij dus geen wandelingetje vanmiddag, en geen extra blikje bonen. Mij lijkt het dat nu duidelijker is dan ooit dat we een gemeenschapszin missen, die verhinderd dat we begrijpen waarom we thuis moeten blijven, ook al schijnt de zon en houd je van meanderen in de vroege lente. Hadden we vaker een praatje gemaakt met wie er ook bij hoort, dan hadden we al geweten we dat we het voor hen deden.